هواشناسی از دیروز تا امروز
به مناسبت روز جهانی هواشناسی
شعار سال: خط مقدم، اقدام اقلیمی!
۲۳ مارس هر سال روز جهانی هواشناسی است و سازمان جهانی هواشناسی هر ساله در این روز شعاری را با توجه به اوضاع جهانی برمی‌گزیند. شعار سال ۲۰۲۴ این سازمان بدین قرار است: خط مقدم اقدام اقلیمی!
تاریخچه‌ی هواشناسی
انسان در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود همیشه توجهی ویژه به هوا و اوضاع جوی آن داشته است. او برحسب تجربه و بدون استفاده از ابزار خاصی تلاش می‌کرد تا اوضاع جوی را پیش‌بینی کند چرا که برای زندگی نیاز به این پیش‌بینی‌ها داشت. بعدها با پیشرفت علم، دانشمندان نیز تلاش کردند با اختراع دستگاه‌ها وجهی علمی به این پیش‌بینی‌ها بدهند.
لئورناردو داوینچی در عین حال که نقاش بزرگی بود، دانشمند بزرگی هم به حساب می‌آمد. شاهد این ماجرا، اختراع‌های بسیاری است که از به یادگار مانده است. رطوبت‌سنج مکانیکی و بادنمای کامل او فقط دو نمونه از انبوه این اختراعات هستند که قریب به ۱۵۰۰ سال پیش آنها را اختراع کرد. وقتی صحبت از پیشینه و تاریخ علم هواشناسی به میان بیاید، نام داوینچی با همین دو ابزاری که اختراع کرده است، به عنوان بنیان‌گذار مطرح می‌شود.
حدود یک قرن بعد از داوینچی، دانشمند نام آشنای دیگری پا به عرصه می‌گذارد. گالیله با اختراع گرماسنج راه داوینچی را ادامه می‌دهد. با این حال و با وجود چنین اختراعاتی، باید قرن نوزدهم را سرآغاز تحولات جدی در عرصه‌ی علم هواشناسی دانست. در دهه‌های ابتدایی این قرن بود که اولین نقشه‌های هواشناسی را یک زیست‌شناس و طبیعی‌دان به نام ژان باپتیست لامارک فرانسوی تهیه کرد. همزمان نقشه‌ی طوفان‌های اروپا نیز در همین دوران فراهم شد. در میانه‌های این قرن با اختراع مورس انقلابی به وقوع پیوست چرا که با مورس می‌توانستند هر چه سریع‌تر اعلام خطر کنند. با بنیان گذاشته شدن ایستگاه‌های هواشناسی و گسترش آنها اولین کنفرانس جهانی هواشناسی در سال ۱۹۵۳ در شهر بروکسل برگزار شد.
جنگ‌های جهانی اول و دوم به خاطر نیازی که مخصوصا خلبان‌های نظامی به آگاهی از اوضاع جوی داشتند، علیرغم ویرانی‌های بسیاری که بر جا گذاشتند، علم جدید هواشناسی را دچار تحول نمودند و آن را به بلوغ رساندند.
تولد سازمان جهانی هواشناسی
در ۲۳ مارس سال ۱۹۵۰ یعنی ۵ سال بعد از جنگ جهانی دوم، سازمان جهانی هواشناسی تاسیس شد و همین روز به بعدها به عنوان روز جهانی هواشناسی شناخته شد. این سازمان هر ساله یک شعار خاص را با توجه به شرایط اقلیمی و زیست محیطی، انتخاب و آن را به عنوان شعار سال مطرح می‌سازد.
هواشناسی در ایران
دانشمندان ایرانی نیز همچون دانشمندان سایر نقاط جهان توجه خاصی به مسائل جوی و هوا داشته‌اند. در نوشته‌های نام‌آورانی همچون زکریای رازی و ابوریحان بیرونی و ابوعلی سینا مطالب متنوعی در این باره می‌توان یافت. اما برخورد علمی با مسائل مربوط به هواشناسی اولین بار توسط اروپائیان و در سفارت خانه‌های روسیه و انگلستان صورت گرفته است. در سال ۱۲۹۸ و در زمانی که قاجار هنوز بر مسند قدرت بود درس هواشناسی توسط فرانسوی‌ها به برزرگران تدریس می‌شد و توسط همان‌ها اولین سکوی هواشناسی احداث گردید. بعد از به قدرت رسیدن رضاخان در سال ۱۳۰۸ این ایستگاه که اغلب عناصر جوی را دیده‌بانی می‌کرد تکمیل شد و بعدها در نقاط دیگری نیز به دلیل نیازهای ناشی از کشاورزی و… ایستگاه‌های دیگر احداث شدند. مسئولیت این ایستگاه‌ها به بنگاهی با عنوان بنگاه مستقل آبیاری گذاشته شد که وابسته به وزارت کشاورزی بود. این بنگاه در سال با توجه به اهمیت هواشناسی و نیاز آن به نیروی متخصص عده‌ای را برای تشکیل یک گروه دیدبان هواشناسی تربیت کرد. این گروه در سال ۱۳۲۷ فارغ‌التحصیل شدند و در ایستگاه‌های هواشناسی به کار گمارده شدند. در این میان، هواپیمایی کشوری هم با توجه به نیازهای خود تعدادی ایستگاه هواشناسی احداث کرد. چند سال بعد یعنی در سال ۱۳۳۴ به دلیل نیاز به جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات همه‌ی ایستگاه‌های هواشناسی یک واحد مستقل با عنوان اداره کل هواشناسی کشور ایجاد شد که این اداره ابتدا وابسته به وزارت راه بود. این اداره در سال ۱۳۳۸ به عنوان یک‌صد و سومین عضو، به عضویت سازمان جهانی هواشناسی درآمد. چند سال بعد و تا زمان انقلاب، اداره کل هواشناسی ذیل وزارت جنگ قرار گرفت ولی با پیروزی انقلاب دوباره به وزارت راه و ترابری وابسته شد.
هواشناسی ایران بعد از انقلاب
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، هواشناسی در ایران دچار تغییر و تحولات اساسی شد. سازمان هواشناسی به خاطر نیازهای روزافزون کشاورزی توجه خود را بیشتر به این مقوله معطوف نمود. همزمان با پیشرفت علوم مخصوصا علوم کامپیوتری، این سازمان به پیشرفته‌ترین کامپیوترها مجهز گشت و مراکز تحقیقاتی این سازمان با ترجمه‌ی جدیدترین کتاب‌ها و مقالات علمی دنیا و نشر آنها در ارتقا دانش عمومی مردم نقش مهمی بازی کرده و می‌کند. سازمان هواشناسی ایران امروز با بهره‌مندی از پیشرفته‌ترین فناوری‌ها و با شرکت در کنفرانس‌ها و سمپوزیوم‌های بین‌المللی حضوری فعال در عرصه‌ی جهانی دارد و همچنان تللاش می‌نماید تا حضور خود را پررنگ‌تر سازد.