در آسمان علم و ادب تبریز کهن ، به تعداد ستارگان آسمان مردانی بزرگ طلوع کردهاند که منشاء خدمات و تحولات در عرصههای محلی ، ملی ، منطقهای و جهانی شدهاند.حضرت مولانا ۷۰۰سال پیش در سرودهای ارزشمنده به زیبایی به این موضوع اشاره کرده که ،《هر زمانی موج روح انگیز جان_ از فراش عرش بر تبریزیان_ که این تبریز را شعشع عرشی و فرّ فردوسی لقب داد.》
در یکصد سال گذشته به هر جای این کره خاکی بنگریم فرزندان علمی تبریز در بنیادها ، سازمانها، شرکتها و محافل پزشکی و آکادمیکی در توسعه یافته ترین ملل جهان همچون آلمان ، آمریکا و کانادا خوش درخشیدهاند و نام برخی از آنان برند جهانی و قابل وثوقی بر جامعه بشریت شدهاند که در این میان نام بلند زنده یاد وارطان گریگوریان ( ۱۳۱۳ ه ش تبریز – ۱۴۰۰ ه ش نیویورک ) آموزگار ، تاریخ نگار و انسان شناس جهانی ، بیش از همه میدرخشد.
در اواسط حکومت رضاخان در محله ارمنی نشین تبریز (بارناوا) که اجدادش یکی از کاروانسراداران جاده ابریشم تبریز بودند متولد شده و در مدرسه ممتاز ارمنیان آذربایجان موسوم به ممورال تبریز تحصیلات دوره ابتدائی خود را با اخذ مدرک ششم به پایان رسانده و بدلیل مطالعات وسیع در کتابخانه خلیفهگری آذربایجان و مدرسه ی آمریکاییان وقت تبریز ، مورد توجه رایزن وقت فرهنگی کنسولگری فرانسه در تبریز قرار گرفت.بدلیل فوت مادرش به کمک یک نیکوکار عینکفروش خیابان شهناز تبریز برای ادامه تحصیلات به لبنان مهاجرت نموده و مدتی نیز در کالج آمریکایی بیروت و دانشگاه ارامنه لبنان تحصیل نموده است.
در سال ۱۹۵۶ – ۱۹۶۴ م در دانشگاه معتبر استنفورد دکترای تاریخ و علوم انسانی را گرفته است.وارطان با هوش و ذکاوت بینظیر خود به زبانهای ارمنی ، ترکی ، عربی ، فارسی ، فرانسوی و انگلیسی تسلط کامل یافته و بعنوان یک سخنران و نظریه پرداز برجسته ، در دپارتمانهای شرقشناسی و علوم و هنر دانشگاههای معتبری همچون استنفورد ، کالیفرنیا ، لسآنجلس ، بوستون ، پنسیلوانیا و براون ، کرسی مدرسی گرفته و با شایستگی گروه علوم و هنر کالج پنسیلوانیا را بنیان گذاری کرده و با رای اکثریت اساتید و شورای دانشگاه ، طی یک دوره هشت ساله ریاست معتبر دانشگاه براون را رهبری نموده است. این دانشگاه که در سال (۱۷۶۴ م) با شعار جهانی (امیدمان به خداست) آغاز بکار کرده و اینک در رده بندی بهترین دانشگاههای جهانی رتبه دو رقمی دارد که دانشآموختگان آن تاکنون هشت جایزه نوبل را کسب نمودهاند.
این تبریزی نام آور در طول مدت ۸ سال با افزایش ۲۶۰ درصدی وجوه وقفی ، استخدام صدها نخبه علمی جهانی ، ایجاد دپارتمانهای نو و راهاندازی اندیشکدههای نظریهپردازی ، کارنامه درخشانی را از خود در دانشگاه براون برای نسلهای بعدی به یادگار گذاشته است.وی همچنین ۸ سال ریاست کتابخانه بزرگ نیویورک که آوازه جهانی دارد را مدیریت کرده و اقدامات و تحولات شگرفی انجام داده و بعنوان تنها دانشمند برجسته غیر بومی آمریکا ، ریاست موسسه بیناللملی کارنگی را عهدهدار بوده و با لیاقت ، فطانت و هوش و کیاست بالای خود عضو فعال بیش از ۵۰ موسسه علمی و دانشگاهی در ایالات متحده شده و در کارنامه درخشان خود ۷۵ مدال و جایزه برتر علمی و تحقیقاتی را کسب کرده و علاوه بر عضویت در کاخ سفید و تاثیر در تصمیمسازی و تصمیمگیریهای کلان جهانی ، مدتی نیز مدیریت برنامه انسان دوستانه آور ورا را رهبری نموده است.
آثار ارزشمند و ماندگار در حوزههای آذربایجان، ارمنستان ، افغانستان و جهان اسلام ، وارطان را به نام و چهرهای بارز و شناخته شده تبدیل کرده ، اما گزند روزگار سال گذشته در سن ۸۷ سالگی ؛ این گوهر تابناک را از جامعه جهانی گرفت.
در حالیکه صدها مراکز علمی ؛ آموزشی و پژوهشی و فرهنگی از قاره آمریکا تا قاره آسیا ، بنام وارطان گردیده و دریغ و صد افسوس که نام بزرگمردی چون وارطان ، حتی در کوچه زادگاه خود در تبریز نقش نبسته و غریب و ناآشنا برای نسل امروز و همشهریانش مانده است.
در این راستا سوال افکار عمومی این است که نقش شورا و شهردار و متولیان فرهنگی اجتماعی زادگاه وارطان چیست؟
وارطان همچنین مدتی در بیروت به حرفه نویسندگی و روزنامهنگاری اشتغال داشته و با این روحیه و ذهنیت دفاع از آزادیهای فردی و اجتماعی و تلاش برای تقویت بنیانهای دمکراسی در عرصه جهانی ، در اواخر عمر ارزشمند خود ، در محافل سیاسی و علمی و دپارتمانهای سازمان ملل فریاد میزد که ( جهان بدون روزنامهنگاران تحصیلکرده و آگاه و مطبوعات و رسانههای مستقل و آزاد یک جامعه وحشت زده خواهد بود. )
وی انفجار اطلاعات و انباشت اطلاعات را در دست مستبدان ؛ ترفندی برای دستکاری جامعه جهانی با غرق شدن در اطلاعات هضمشده میدانست.وارطان معتقد بود که جامعه بشری برای پیشرفت و رشد و شکوفائی خود ؛ ناگزیر به ارجگذاری جامعه معلمان ، روزنامهنگاران و کتابداران است. چرا که آنان در نشر فضائل عمومی ، اخلاقی ، آموزشی و علمی بیشترین نقش را دارند….
روزنامه نیویورکتایمز برای این فرزند نازنین سفرکرده تبریز لقب (یک قهرمان بیناللملی غیرنظامی) داده بود.چنانچه سازمان ملل نیز نقش این انسانشناس بزرگ را ستود و انجمن اتحادیه دانشگاههای ایالات متحده آمریکا از وی بعنوان یکی از نوابغ تاثیر گذار بشری تمجید کرده و در ایران نیز مرکز پژوهشهای اسلامی سازمان صدا و سیما کتاب (اسلام قطعه قطعه نه یکپارچه) وارطان را به زیور طبع آراسته است.
نویسنده این سطور برای آشنائی نسل امروز و شناخت هر چه بیشتر دوستداران از طلوع و غروب این مرد دوست داشتنی و خدمات ارزنده و علمی این هموطن در ذیل ؛ یادداشت “ادوارد هاروطونیانس” را که در فصلنامه شماره ۸۶ فرهنگی پیمان تهران ، چاپ شده عیناً میآورد.
✍🏻محمد فرجپور باسمنجی
https://www.paymanonline.com/%D8%AF%DA%A9%D8%AA%D8%B1-%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%B7%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D8%B1%DA%AF%D9%88%D8%B1%D9%8A%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D8%A8%D9%80%D8%B1%D9%8A%D9%80%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D9%86%D9%8A%D9%80/
