روز جهانی بهداشت
سلامت من، حق من!
در هفتم آوریل سال ۱۹۴۸، شهر نیویورک میزبان نمایندگان ۲۶کشور از اعضای سازمان ملل بود. این اعضا در طی نشستی، اساسنامه‌ی سازمان بهداشت جهانی را تصویب کردند. متعاقب این واقعه در ژوئن همان ماه، با حضور نمایندگان ۶۱ کشور عضو سازمان ملل، اولین مجمع عمومی سازمان بهداشت جهانی برگزار شد و در همین مجمع بود که تاریخ تصویب اساسنامه‌ی سازمان بهداشت جهانی، یعنی هفتم آوریل(که امسال مقارن با ۱۶ فروردین ماه ۱۴۰۴ است) به عنوان روز جهانی بهداشت، نام‌گذاری گردد.
سازمان بهداشت جهانی، همه ساله قبل از رسیدن این روز، با توجه به شرایط جهانی، شعار سال را اعلام می‌نماید. شعار سال ۲۰۲۴، «سلامت من، حق من» انتخاب شده است.
در روزگاری که شرایط زندگی و سلامت انسان‌های بیشماری در سرتاسر جهان به دلایلی مختلفی همچون جنگ‌های خانمان‌سوز، سیاست‌های غلط زیست‌محیطی، سربرآوردن بیماری‌های همه‌گیر، خشکسالی‌هایی که منجر به قحطی شده‌اند و…، انتخاب این شعار بسیار بامسماست. حق سلامت در اعلامیه‌ی ۳۰ ماده‌ای حقوق بشر، به عنوان یک حق اولیه‌ی انسانی اعلام شده است بند الف ماده‌ی ۲۵ اعلامیه‌ی حقوق بشر بدین شرح است:
هرکس حق دارد از سطح یک زندگانی برخوردار باشد که سلامت و رفاه او و خانواده اش، منجمله خوراک و لباس و مسکن و رسیدگی های پزشکی آنان را تامین کند. همچنین حق دارد از خدمات ضروری اجتماعی در هنگام بیکاری و بیماری و درماندگی و بیوگی و پیری یا در سایر مواردی که بنا به اوضاع و احوالی بیرون از اراده او وسایل معاش وی مختل گردد استفاده کند.مادر بودن و فرزند بودن، استفاده از کمک و مساعدت مخصوص را ایجاب می کند.
بر این اساس حق سلامت، همچون حق آزادی و دیگر حقوق بنیادین انسان‌ها، بدیهی شمرده شده است ولی افسوس که کشورها با سیاست‌های یک بام و دو هوای خود و بر اساس منافع سیاسی و اقتصادی، امروزه در قابتی نزدیک برای از بین بردن مستقیم یا غیرمستقیم این حق انسانی هستند. آمار فاجعه‌بار مرگ و میرها و بیماری‌های ناشی از این منفعت‌طلبی‌ها، که اغلب در سطح کلان روی می‌دهد، گواهی است بر این مدعا که حتی سیاست‌مدارانی که با اعلامیه‌ی حقوق بشر عکس یادگاری می‌گیرند، وقتی پای منافع سیاسی و اقتصادی به میان بیاید، اعتنای چندانی به مفاد آن ندارند. ذکر فقط چند نمونه می‌تواند این رفتار دوگانه را به راحتی عیان کند: بر اساس آمار در سال ۲۰۱۹، ۸میلیون و یکصد هزار نفر جان خود را بر اثر آلودگی هوای محیط از دست داده‌اند که از این میزان مرگ ۵میلیون و یکصد هزار نفر(یعنی ۶۱ درصد قربانیان) مربوط به اثرات مخرب و مرگ‌آفرین سوخت‌های فسیلی مثل بنزین بوده است. سهم مردم ایران از این فاجعه، بر طبق گفته‌های نه چندان قابل اعتماد مسئولان بهداشت و درمان، سالانه بیست هزار نفر است. این فاجعه‌ی خاموش انسانی مخصوصا در کلانِشهرهایی نظیر تهران و تبریز، چشمگیرتر است و از میان ۵ عامل مهم آلودگی هوا یعنی دی اکسید کربن، مونو اکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، ذرات معلق کوچکتر از ۱۰ میکرون و ذرات معلق کوچکتر از دو و نیم میکرون، مورد آخر که مربوط به سوخت‌های فسیلی است، تاثیر مرگبارتری دارد. این ذرات یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد بیماری‌های قلبی، ریوی و سرطانی هستند. برای درک بهتر فاجعه‌ی آلودگی هوا در شهری مثل تهران فقط لازم است بدانیم که در سال ۱۴۰۰، این کلان‌شهر فقط دو روز هوای پاک داشته است و این یعنی جمعیت ده میلیونی این شهر ۳۶۳ روز سال را در هوای ناسالم نفس کشیده‌اند.
از سوی دیگر در کنار این آمار تاسف‌آور قربانیان، باید به خسارت‌های مالی نیز اشاره کرد. در حالی که این خسارت در مقیاس جهانی در سال ۱۴۰۱، ۱۴۴ میلیارد دلار بوده است ایران به تنهایی ۸ میلیارد آن را متحمل شده است.
کشورهای مختلف برای کاستن از این آسیب‌های مالی و جانی، سیاست‌های مختلفی را به کار بسته‌اند که برخی از آنها در کشور ما نیز کم و بیش در جریان است. وسایل نقلیه‌ی فرسوده که باید آنها را سلاح‌های کشتار جمعی خواند در کنار موتورسیکلت‌های بی‌کیفیت، جزو متهمان ردیف اول آلودگی هوا هستند. از رده خارج کرده این وسایل نقلیه و جایگزین کردن آنِ‌ها با اتومبیل‌ها و موتورسیکلت‌ها جدید با استفاده از بسته‌های تشویقی، یکی از راه‌کارهاست. اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها و کلا خودروهای دیزلی دیگر متهمان ردیف اول هستند و بعد نوبت به مازوت‌سوزی در پالایشگاه‌هاست که هر چند برخی آن را انکار می‌کنند ولی به نظر می‌رسد اتفاقی است که در برخی شهرها همچنان می‌افتد. روی آوردن به خوردروهای داراک سوخت پاک مثل خودروهای الکتریکی و هیدروژنی از دیگر راهکارهایی‌ست که متاسفانه در ایران هنوز به صورت جدی به آن توجه نشده است.
با توجه به اینکه در سال ۱۳۹۶، قانون موسوم به هوای پاک در مجلس شورای اسلامی ایران تصویب شده، اجرا شدن تک‌تک ۳۴ ماده‌ی آن می‌تواند دورنمای روشنی را ارائه نماید که متاسفانه تا امروز فقط یک ماده‌ی آن، یعنی تعطیلی یا محدودیت رفت‌وآمد و… در شرایط نامساعد مربوط به آلودگی هواست.