ضرورت نظم بخشی به محیط های شهری تبریز
روز نوشت ۱۱ دی ۱۴۰۰
✍️ دکتر نرمینه معینیان
به انتظار رسیدن تاکسی ایستاده بودم .قبل از من کسانی دیگر هم آمده بودند . بر خلاف انتظارم می دیدم صفی مرتب تشکیل شده است .درست مثل سربازخانه که سربازان به خط می شوند .راستش کمی تعجب کردم .معمولا در جامعه ی ما بی نظمی ،متداول تر و مورد انتظار تر است از نظم .
علت این نظم غیر منتظره را جستجو کردم .رسیدم به خط کشی هایی با رنگ زرد در کف خیابان که جای ایستادن هر فرد را مشخص کرده بود.
از این نقطه ی مثالی حرکت می کنم تا برسم به یک بحث کلی تر .
در محیط های اداری ،موسسه ها ،فضاهای شهری ،فراوان بر می خوریم به بی نظمی ،هرج و مرج ،ناشناختگی وضعیت و اینکه چه کاری را در کجا و با چه ترتیبی باید انجام داد .چه قواعدی وجود دارد ،چگونه باید رفتار کرد و چطور باید به هدف رسید ؟!
بدیهیست که ما خواهان نظم ،سرو سامان گرفتن امور و شفافیت هستیم .
پس چه باید کرد ؟
پیش شرط های ریز و درشت بسیار ی وجود دارد .من فقط به یک شرط اساسی می پردازم :
تدارک نشانه ها ، راهنماها و اطلاع دهنده ها ی فیزیکی در محیط
حال مکانی را در نظر بگیرید در فضاهای عمومی شهر مثلا یک پارک ،دانشگاه ،مدرسه ،بیمارستان و …حتما به یاد می آورید که گاهی به واسطه ی عدم نشانه ها و اطلاعات کافی در این مکان ها دچار سردر گمی شده اید .یا با هرج و مرج و هجوم تهدید آمیز جمعیتی مواجه شده اید که محیط فیزیکی ،عناصری برای کنترل آن نداشته است.
با این مقدمه می توان دریافت که هر چقدر نشانه های فیزیکی کامل تر و روشن تری در محیط بکاررفته باشد تا آن را به اقتضای کارکردها، تقسیم بندی و نظم بخشی کند ،مردم کمتر دچار هرج و مرج و سرگردانی می شوند .در غیر اینصورت
روند امور دچار اختلال شده و حتی رفتارهای مبتنی بر بی هنجاری (آنومی) شیوع پیدا می کند.
بر اساس تئوری پنجره های شکسته نیز اگر بنگریم ،این هرج و مرج علامت خوبی برای منحرفان خواهد بود که اینجا محیط پر از آشوبیست و لذا جای خوبیست برای خلافکاری.
نتیجه آنکه تمهید فاکتورهای فیزیکی محیط ،همچنانکه می تواند در خدمت اهداف بسیار ی مانندایجاد آرامش روانی ،پاسخ به نیازهای زیباشناختی ،سلامت تعاملات اجتماعی و ….قرار گیرد ،می تواند به آرمان نظم بخشی و تسهیل فرایند امور نیز خدمت کند .مثلا در دوران کرونا بدون تدارک فاکتور های نظم بخشنده ی محیط ،هر گز نمی توانستیم مردم را به رعایت فاصله ی مناسب وادار کنیم .
تمهید فیزیکی عناصر محیط ، هم مطابق سنن اسلامیست و هم امری است مدرن .
چنانکه پیامبر اسلام از حداقل امکانات ممکن برای این نظم بخشی استفاده می کردند .مثلا در زمان ایشان مسجد النبی علاوه بر عبادت ،کارکرد های گوناگون دیگری نیز داشت مانند تعلیم ،دیدار با سفرای بیگانه ،دیدار با مومنین برای حل مشکلات آنها و …و چون مسجد متشکل از فضایی یکپارچه بود ، تخصیص فضا به انجام امور گوناگون به آسانی میسر نبود .در این شرایط ایشان تدبیری ظریف اندیشیده و کنار هر ستون رابه انجام فعالیتی خاص اختصاص داده بود ند.
همچنین اصحاب صفه (مهاجرین به مدینه که فقیر بودند و مکانی نداشتند )را درمحل ویژه ای در مسجد النبی ،اسکان داده بودند .
در دنیای مدرن نیز که فعالیت ها پیچیده تر می شود و لازم است فضاها به کارکردهای متعددی خدمت کنند،مقوله نظم بخشی فاکتور های محیطی اهمیت بیشتری می یابد .
اما در جامعه ی ماهنوز خلا های زیادی وجود دارد و عنایت کافی به این موضوع صورت نگرفته .